Çfarë është?
Kanceri i qafës së mitrës është një sëmundje e karakterizuar nga prania e qelizave kancerogjene në qafën e mitrës. Ai përfaqëson kancerin e tretë më të shpeshtë tek femrat. Megjithatë, shkalla e vdekshmërisë po zvogëlohet ndjeshëm falë diagnostikimit të hershëm për shkak të një ndjeshmërie më të madhe të grave për të ndjekur programet e parandalimit.
Faktorët e rrezikut për zhvillimin e këtij tumori janë vazhdimësia e infeksionit papillomavirus (HPV), fillimi i hershëm i aktivitetit seksual, partnerët e shumtë seksualë, infeksionet gjenitale, sëmundjet e sistemit imunitar (p.sh. infeksioni HIV që shkakton SIDA) ose terapitë kronike që ulin sistemin imunitar, pirja e duhanit. Vaksinimi kundër papillomavirusit është shumë efektiv në parandalimin e infeksioneve dhe tumoreve të qafës së mitrës tek gratë e reja dhe rekomandohet fuqimisht. Kohët e fundit, indikacioni për vaksinimin kundër HPV është shtrirë edhe tek meshkujt deri në 26 vjeç, ndërkohë që janë duke u zhvilluar disa studime për gratë e rritura deri në 45 vjeç.
Diagnoza
Kanceri i qafës së mitrës zakonisht evoluon ngadalë me kalimin e kohës dhe para se të zbulohet prania e qelizave tumorale, indet e qafës së mitrës pësojnë ndryshime strukturore (displazi), përgjithësisht të dallueshme në Pap test. Zakonisht nuk shkakton simptoma, veçanërisht në fazat fillestare të sëmundjes. Për këtë arsye mjeku gjinekolog duhet të kryejë një sërë analizash për ta diagnostikuar ose përjashtuar atë, në radhë të parë Pap testin, i cili kryhet në sipërfaqen e jashtme të qafës së mitrës për të marrë disa qeliza.
Pap testi mund të kombinohet me një test të biologjisë molekulare që zbulon praninë e ADN-së dhe llojin e saktë të virusit HPV. Të dyja janë absolutisht pa dhimbje, por mund të ndjeni një ndjesi të lehtë presioni. Nëse konstaton praninë e qelizave jo-normale, gjinekologu kryen një kolposkopi e cila mundëson kryerjen e një biopsie të synuar. Nëse është e nevojshme të hiqet një pjesë më e madhe e indit në formë koni, nevojitet një shtrim i shkurtër në spital për t’iu nënshtruar një procedure më komplekse të quajtur konizim.
Shanset për rikuperim (prognozë) dhe zgjedhja e trajtimit varen nga stadi i kancerit (nëse është i kufizuar në qafën e mitrës ose nëse është përhapur në organe të tjera), si dhe nga gjendja juaj e përgjithshme shëndetësore.
Fazat e sëmundjes
Pasi të jetë konfirmuar prania e tumorit, duhet të kryhen teste të mëtejshme për të kontrolluar nëse qelizat e kancerit janë përhapur në pjesë të tjera të trupit (stadimi). Stadifikimi është i rëndësishëm për zgjedhjen e trajtimit më të përshtatshëm. Kanceri i qafës së mitrës klasifikohet në fazat e mëposhtme:
- Stadi 0 (karcinoma in situ): tumori është në fazën fillestare; qelizat jonormale kanë pushtuar vetëm shtresat më sipërfaqësore të mukozës së qafës së mitrës, por nuk janë shtrirë në ato më të thella;
- Faza I: tumori është i kufizuar në qafën e mitrës dhe nuk ka pushtuar strukturat ngjitur. Ka dy nën-faza:
- Faza IA: lezion shumë i vogël tumoral, i dukshëm vetëm nën mikroskop;
- Faza IB: lezion tumoral më i madh dhe i dukshëm i vendosur në indet e qafës së mitrës.
- Faza II: kanceri është përhapur në indet ngjitur, përtej mitrës, por jo përtej rajonit të legenit ose pjesës së poshtme të vaginës. Ka dy nën-faza:
- Faza IIA: tumori nuk ka pushtuar indin që rrethon qafën e mitrës;
- Faza IIB: tumori ka pushtuar indin që rrethon qafën e mitrës;
- Faza III: tumori ka pushtuar legenin. Qelizat e tumorit mund ose nuk mund të kenë infiltruar pjesën e poshtme të vaginës dhe/ose bllokuar ureterin;
- Faza IV: tumori është përhapur në organe të tjera. Ka dy nën-faza:
- Faza IVA: kanceri është përhapur në fshikëz ose rektum (organet ngjitur me qafën e mitrës);
- Faza IVB: kanceri është përhapur në organe më të largëta, si mushkëritë;
- Përsëritje: tumori kthehet pas trajtimit. Përsëritja mund të zhvillohet në të njëjtin vend si tumori primar ose në një organ tjetër.
Trajtimi
Opsionet terapeutike të disponueshme aktualisht për trajtimin e kancerit të qafës së mitrës janë:
- Kirurgji;
- Radioterapi;
- Kimioterapia.
Në karcinomat in situ, të dukshme qartë dhe që nuk ngjiten në kanalin e qafës së mitrës, kirurgu mund të përdorë trajtime fizike shkatërruese, si ato të përdorura për lezionet para-kanceroze të qafës së mitrës, duke përfshirë:
- Kriokirurgjia: shfrytëzon veprimin nekrotizues të temperaturave shumë të ulëta për të shkatërruar qelizat tumorale;
- Kirurgjia me lazer: shfrytëzon veprimin nekrotizues të një rrezeje të ngushtë drite intensive për të shkatërruar qelizat tumorale.
Nëse tumori është invaziv, kirurgu zgjedh teknikën më të përshtatshme në varësi të shtrirjes dhe fazës midis të mëposhtmeve:
- Konizimi: konsiston në heqjen e pjesës së qafës së mitrës ku ndodhet tumori me bisturi, duke e gdhendur atë në formë koni. Konizimi mund të përdoret gjithashtu për të marrë një mostër indi për biopsi;
- Ekscizioni elektrokirurgjik: duke përdorur një instrument të posaçëm që vepron si një bisturi, aplikohen një sërë goditjesh elektrike të cilat largojnë tumorin dhe djegin kufijtë e prerë;
- Kirurgjia me lazer: teknikë që përdor rrezen lazer si një bisturi;
- Histerektomia: konsiston në heqjen e mitrës dhe qafës së mitrës së bashku me tumorin. Mund të kryhet në mënyrë transvaginale, pra me hyrje përmes vaginës, ose abdominale, me një prerje në murin e barkut, ose ndonjëherë edhe vetëm me vrima të vogla abdominale (laparoskopia). Në këtë rast flasim për histerektominë totale abdominale. Nëse kirurgu heq edhe vezoret dhe salpingat (ose tubat) në të njëjtin vend, operacioni quhet salpingooforektomi bilaterale;
- Histerektomia radikale: konsiston në heqjen totale të qafës së mitrës, mitrës dhe një pjese të vaginës me dizekcion të nyjeve limfatike, pra heqjen e nyjeve limfatike;
- Evisherimi: është një operacion shumë kompleks, i cili kryhet kur tumori është përhapur përtej qafës së mitrës dhe përtej sistemit gjenital dhe që në varësi të organit të dëmtuar konsiston në heqjen e pjesës së poshtme të zorrës së trashë, rektumit ose fshikëzës, si dhe atë të qafës së mitrës, mitrës dhe vaginës. Megjithatë, përdorimi i evisherimit është i kufizuar në raste shumë të rralla. Pas këtij operacioni shkatërrues mund të jetë e nevojshme të vazhdohet me operacion për të rindërtuar vaginën, rektumin dhe/ose fshikëzën.
Radioterapia (e quajtur edhe terapi rrezatimi) përdor rrezatim me frekuencë të lartë për të shkatërruar qelizat e kancerit dhe për të zvogëluar madhësinë e tumorit. Rrezatimi mund të shpërndahet nga një makinë jashtë trupit (radioterapia e jashtme) ose substanca radioaktive (radioizotopi) mund të futet drejtpërdrejt në lezion duke përdorur tuba të vegjël plastikë (radioterapi e brendshme ose intrakavitare).
Kimioterapia është modaliteti terapeutik që shkatërron qelizat e tumorit nëpërmjet administrimit të barnave, të cilat mund të merren nga goja në formë tabletash, ose të injektohen në mënyrë intravenoze ose intramuskulare. Kimioterapia përkufizohet si një trajtim sistemik, sepse ilaçi hyn në qarkullimin e gjakut, përhapet në të gjithë trupin dhe në këtë mënyrë mund të arrijë dhe shkatërrojë qelizat kancerogjene që janë përhapur jashtë qafës së mitrës.
Trajtimet sipas fazës
Zgjedhja e terapisë varet nga stadi i tumorit, mosha dhe gjendja e përgjithshme e pacientit.
Specialisti mund të propozojë trajtimin standard për shkak të efektivitetit të tij të dëshmuar, të konfirmuar nga përvojat e mëparshme, ose pjesëmarrjes në një studim klinik në qendra të kualifikuara. Terapia standarde nuk funksionon njëjtë për të gjithë pacientët dhe ndonjëherë vjen me më shumë efekte anësore sesa mund të mendoni. Për këtë arsye, kryhen studime klinike për të identifikuar mënyra më efektive të trajtimit, bazuar në informacionet më të reja dhe aktuale.
Trajtimi i kancerit të qafës së mitrës gjatë shtatzënisë mund të shtyhet në varësi të fazës së sëmundjes dhe muajit të shtatzënisë. Në disa raste, dhe me monitorim adekuat të mirëqenies së nënës/fetusit, është e mundur të administrohet kimioterapia pas tremujorit të parë të shtatzënisë për të kontrolluar sëmundjen derisa të arrihet rritja adekuate e fetusit.
Faza 0 (karcinoma in situ)
Opsionet e trajtimit janë si më poshtë:
- Konizim;
- Kirurgji me lazer;
- Ekzicioni elektro-kirurgjik;
- Kriokirurgjia;
- Histerektomia totale abdominale ose vaginale për pacientët që nuk mund ose nuk duan më të kenë fëmijë.
Faza I
Zgjedhja e terapisë ndryshon në varësi të thellësisë së pushtimit të qelizave tumorale në indet e shëndetshme. Opsionet e trajtimit në dispozicion janë si më poshtë:
Faza AI:
- Konizim, me dizekcion të mundshëm të nyjeve limfatike dypalëshe të legenit;
- Histerektomia totale e barkut; mund të jetë e nevojshme edhe një salpingooforektomi dypalëshe, e cila nuk kryhet në pacientët më të rinj;
- Histerektomia radikale për tumoret e thella (3-5 mm), me dizekcion të nyjeve limfatike dypalëshe të legenit;
- Radioterapi e brendshme dhe e jashtme.
Faza IB:
- Konizim, madje shumë i madh, me heqjen e qafës vaginale, me dizekcion laparoskopik të nyjeve limfatike dypalëshe të legenit në rast të tumorit më të vogël se 2 cm, në një pacient të ri që dëshiron të ketë fëmijë;
- Radioterapi e brendshme dhe e jashtme;
- Histerektomia radikale dhe dizekcioni i nyjeve limfatike;
- Histerektomia radikale dhe dizekcioni i nyjeve limfatike të ndjekura nga radioterapi plus kimioterapi;
- Radioterapi plus kimioterapi;
- Kimioterapia e ndjekur nga histerektomia radikale abdominale dhe dizekcioni i nyjeve limfatike, në rastet me vëllim tumori më të madh se 4 cm.
Faza II
Opsionet e trajtimit janë si më poshtë:
Faza IIA:
- Radioterapi e brendshme dhe e jashtme;
- Histerektomia radikale dhe dizekcioni i nyjeve limfatike;
- Histerektomia radikale dhe dizekcioni i nyjeve limfatike të ndjekura nga radioterapi plus kimioterapi;
- Kimioterapia e ndjekur nga histerektomia radikale e barkut dhe dizekcioni i nyjeve limfatike;
- Radioterapi plus kimioterapi.
Faza IIB:
- Radioterapi e brendshme dhe e jashtme plus kimioterapi;
- Kimioterapia e ndjekur nga histerektomia radikale abdominale dhe dizekcioni i nyjeve limfatike.
Faza III
Opsionet e trajtimit janë si më poshtë:
- Radioterapi e brendshme dhe e jashtme e lidhur me kimioterapinë;
- Kirurgji vetëm në rast të prekjes vaginale.
Faza IV
Opsionet e trajtimit janë si më poshtë:
Faza IVA: radioterapi e brendshme dhe e jashtme e lidhur me kimioterapinë Faza IVB: radioterapi ose kimioterapia që synon lehtësimin e simptomave (si qëllim paliativ).
Kanceri i përsëritur i qafës së mitrës
Nëse përsëritja është e lokalizuar në legen, opsionet e trajtimit varen nga trajtimet e mëparshme që pacienti ka pësuar dhe mund të përfshijnë:
- Kombinimi i radioterapisë dhe kimioterapisë;
- Radioterapi e brendshme;
- Kimioterapia që synon zbutjen e simptomave të sëmundjes;
- Kirurgjia e metastazave në distancë;
- Evisherim në rast të përsëritjes së kancerit te legenit pas radioterapisë.